Klobuk

Stari grad Klobuk se nalazi na koti 956, na kosom platou Mirotinskih greda, 582 m iznad sela Aranđelova i doline rječice Sušice ispod strmih stijena - na jugu, i sela Klobuk uz put za Nikšić-na sjeveru. Grad je sagrađen na velikoj prirodnoj terasi, oko 500 m južno od puta puta Trebinje-Lastva-Vilusi-Nikšić. Do grada se stiže sa sjeverozapada, sa pomenutog puta za Nikšić, šumskim putem koji su vjerovatno gradile austrijske trupe. Na tom putu je nekoliko suvozidnih prepreka u vidu zidova i artiljerijskih gnijezda.
Prilaz tvrđavi u srednjovjekovnom i osmanskom periodu je bio moguć jedino sa zapada, sa puta za Nikšić, tj. sa manje zaravni koja se zove Vrmac. Sa ostalih strana su skoro okomite stijene koje padaju u provaliju iznad rječice Sušice.

Istorija dobra
Mala ranosrednjovjekovna župa Vrm se protezala od lijeve obale Trebišnjice, na zapadu, do Ilijina brda, na istoku. Zauzimala je prirodnu cjelinu koju danas na sjevernoj i istočnoj strani omeđuju granice sa Crnom Gorom, na jugu dolina rječice Sušice, a na zapadu Trebišnjica od ušća Sušice na sjever do granice sa Crnom Gorom. Kasnije, neznano kada, vjerovatno se teritorija župe proširila na jugu jer su u nju ušli i Korijenići.

Konstantin Porfirogenet u djelu De administrando imperio polovinom 10. vijeka navodi u oblasti Travunije grad tò Ormóς u župi Vrm. U 12. vijeku u Barskom rodoslovu, među devet župa u oblasti Travunije navodi se župa Vrmo, iznad koje se nalazi uzvišenje Klobuk sa gradom (Kovačević, 1967, 334). U istom izvoru se pominje Klobuk za vrijeme dukljansko-vizantijskog sukoba 1042-1043. godine (Kovačević, 1963, 332-334, 389,404). Od kraja 12. vijeka trebinjska oblast je u posjedu Nemanjića do 1377. godine kada je došla u sastav bosanske srednjovjekovne države. U vrijeme borbi između Nikole Altomanovića sa knezom Lazarom i banom Tvrtkom 1373. godine, Altomanović se povlačio prema Primorju računajući da će naći spas u Klobuku, ali ga plemići Zorke (Sorche) nisu pustili u utvrđenje. Do 1391. župa Vrm sa gradom Klobukom bila je u posjedu Sankovića, a od 1395. do 1442. godine u posjedu Pavlovića. U ratu 1438. godine osvojio je Stefan Vukčić Trebinje i doveo do zategnutih odnosa sa Dubrovčanima. U Dubrovniku se očekivalo da će Stefan Kosača biti u maju te godine pod Klobukom. (Ćirković, 1964, 27). Radoslav Pavlović je vratio Trebinje pod svoju vlast 1439, ali se u svojim primorskim posjedima više nije osjećao siguran. Godine 1441. ponudio je Dubrovčanima prodaju Trebinja, a oni su uz to tražili i Klobuk (Ćirković, 1964, 44). U Dubrovniku se već 29.04.1441. javljaju izbjeglice iz Vrma koje su se sklonile pred navalom Kosačine vojske. Te godine umire i Radoslav Pavlović. Ugovorom između vojvode Stjepana Vukčića i udovice Radoslava Pavlovića i sinova, 1442. godine, ostaci Pavlovićevih zemalja, među kojima je bio i grad Klobuk, definitivno su prešli pod vlast Kosača. Prema poveljama iz 19.02.1444,1448. i 1454. godine Klobuk je bio u posjedu Stjepana Vukčića Kosače (Dinić, 1978, 190-194, 203). Od 1442-1450 godine pri diobi konavljanskih decena i podjeli planinskog zaleđa izbijaju pogranični sporovi Dubrovčana sa hercegom Stefanom. Grad Kobuk se spominje 02.02. 1445. i 18.08.1451. (Jireček 1951, 117, navodi Lett.1451-1452, Lett. 1440-48). U tom poslu je učestvovao nekoliko puta knez Klobuka sa svojim poslanstvom (Ćirković, 1964, 83, 108-118). Poslije sukoba sa Dubrovnikom, a naročito od 1454. godine sve više se u dubrovačkim spisima javljaju dokumenti o raznim trgovačkim aktivnostima ljudi iz okoline Trebinja i okolnih mjesta, među kojima se spominje i jedan stanovnik iz Vrma 1459. i jedan iz Klobuka 1463. godine (Ćirković 1964, 144, nap.130). Značaj grada Klobuka tokom 15. vijeka proizilazi iz činjenice da je u njemu, u ime gospodara vladao knez, a uz njega i kastelan kao vojni zapovjednik (Kovačević-Kojić, 1978, 238, 246, 252).
Osmani su zauzeli Klobuk u periodu između 1466 – 1477, tj. poslije smrti hercega Stjepana, do prvog spomena nahije Vrm ili Klobuk. U župi Vrm je 1472. zabilježen jedan džemat Vlaha. Nahija je pripadala Hercegovačkom sandžaku. U Klobuku je 1477. godine bila stalna posada. Do 1485. Nahija Vrm ili Klobuk pripadala je kadiluku Drina, zatim Novskom (sa sjedištem u Herceg Novom) do 1532, kada je pripala Cerničkom kadiluku (Šabanović, 1982, 157-158, 167, 192).
Važnost Klobuka je porasla početkom 18. vijeka. Osmani su Karlovačkim mirom 1699. godine izgubili primorske gradove Novi i Risan. U novonastaloj situaciji Klobuk je postao najisturenija tačka ovog dijela osmanske teritorije prema Veneciji i Crnoj Gori. Tada je pripadao kadiluku Nova Bekija. Popravka tvrđave je 1713. povjerena njegovom kapetanu Muratu, koji je zatražio majstore (meštre od klačine i argate) iz Dubrovnika. Od 18.vijeka gubi se ime Vrm, a javlja se novi naziv Korjenići(1). Poslije pada Risna muslimansko stanovništvo se naselilo u Korjeniće, u neposrednoj blizini Lastve. Klobučka kapetanija je osnovana između 1699. i 1703. godine. Od početka 18. vijeka u tvrđavi Klobuk je bilo sjedište kapetana, dizdara, aga, ćehaja (prvi saradnik, pomoćnik i zastupnik raznih osmanskih organa i funkcionera) i nefera (plaćeni vojnici u tvrđavi). U raznim aktima iz 1713, 1729, 1736. i 1737. godine spominje klobučki kapetani Murat Agbabić (doselio se po padu Risna), Selim i Ali-kapetan 1754.i 1768, Sulejman 1785. i 1788, Arslan 1807. godine. Svi kolobučki kapetani su bili iz porodice Kapetanovića, koja vuće porijeklo od Agbabića, a dizdari iz porodice Begovića, takođe doseljene po padu Risna. Ćehaje su bile iz porodice Šahovića (Hasandedić, 1990, str. 301).
Požunskim mirom 1805. godine, za vrijeme napoleonskih ratova dobila je Francuska Dalmaciju. Odmah iduće godine su Francuzi ušli u Dubrovnik i nastojali da okupiraju i Boku Kotorsku. U Boki su se Francuzi sukobili sa Rusima čija je mornarica već bila u tom gradu. Rusi su pridobili crnogorskog vladiku Petra I, a Francuzi su pridobili na svoju stranu viđenije hercegovačke velikaše. U tim međusobnim borbama koje su se vodile oko Boke Kotorske i oko Dubrovnika, neposredna okolina ovog potonjeg,Trebinje i Klobuk bili su strateški važni za obje strane. Zato su Crnogorci uz pomoć Rusa nastojali zauzeti grad Klobuk. Početkom jula 1807. godine došlo je do sukoba dvije zaraćene strane oko Klobuka koji su Crnogorci i Rusi htjeli zauzeti. Prema francuskim izvorima borbe oko opkoljenog Klobuka su se vodile od 7. do 16. 07. 1807. godine. Opsjednutim braniocima došli su u pomoć hercegovački velikaši s Ali-agom Dedićem i francuske trupe iz Dubrovnika pod komandom generala Lonea i razbili opsadu (H. Kapidžić, 1940, 267).
U prvoj polovini 19. vijeka česti su bili sukobi između hercegovačkog vezira Ali-paše Rizvanbegovića i Crnogoraca. Klobuk je bio 1858. godine, poslije grahovske bitke, opsednut trupama iz Crne Gore. Osmanske vlasti su 1866. godine dale sagraditi karaulu Aziziju (Hasandedić, 1990, 301). Od tada pa do 1878. godine u Klobuku je bio manji odred redovne osmanske vojske, koja se povukla uoči austrougarske okupacije. U Klobuk su ušli Korjenići i pružili posljednji otpor austrijskim trupama u septembru 1878. godine. Austrijska vojska je od 10. do 20. 09. 1878. gađala klobučki grad i potpuno ga razorila. Značaj Klobuka je bio i u tome što je to bila pogranična tvrđava čije su trupe sprečavale šverc robe u oba pravca na relaciji primorje-Bosna i Hercegovina (Kreševljaković 1954, 18-19; isti, 1991, 200-204).